Digitale tweelingen van de leefomgeving zijn – veelal 3D – modellen die inzicht bieden in hoe een gebied werkt, in elkaar zit en wat zich in een gebied afspeelt. Het zijn waardevolle hulpmiddelen om te verkennen wat er gebeurt en wat er wel of niet mogelijk is in een gebied. Maar zoals bij iedere vorm van dataverwerking, brengt ook het inzetten van digitale tweelingen verantwoordelijkheid met zich mee.
Er zijn verschillende documenten geschreven over het verantwoord inzetten van locatiedata. Je kunt bijvoorbeeld te rade gaan bij de Ethische referentie voor het verantwoord organiseren en inzetten van locatiedata, het Protocol sturen op verantwoord datagebruik of The Locus Charter. In dit artikel zetten we de belangrijkste aandachtspunten uit al deze documenten alvast voor je op een rij.
Wik en weeg
Verantwoord inzetten van data draait om het maken van afwegingen. Wat kan wel en wat kan niet? We hebben allemaal een moreel kompas. Dit kompas ontwikkelt zich permanent. Bijvoorbeeld door de interacties die we hebben met familieleden, vrienden, buren en collega’s. Wat we wel en niet acceptabel vinden, is aan verandering onderhevig en kan in de tijd en van groep tot groep verschillen. Bij ethiek wordt hierop gereflecteerd. Kloppen onze eigen ideeën over wat goed is en wat fout?
Ethiek is in wezen de kunst van het permanent gezamenlijk bepalen van wat het juiste is om te doen. En het gaat nadrukkelijk verder dan theoretische reflectie. Het gaat erom dat je ook handelt naar wat we gezamenlijk vinden dat er wel en niet kan. Het is zeker niet zo dat je alles wat technisch kán, ook moet wíllen. Je kunt immers te maken krijgen met gevoelige data en datacombinaties en ook met gevoelige locaties.
Hoe eerder hoe beter
Wanneer je ethiek vanaf het prille begin meeneemt bij het maken van je informatieproduct, beperk je het risico op schadelijke gevolgen, zoals privacy-inbreuken, discriminatie of sociaal onrecht. Belangrijk, want vertrouwen komt te voet, maar gaat te paard. Hanteer ethische principes als uitgangspunt bij het ontwerp en realisatie van je informatieproduct. Zorg ervoor dat dat je alle gemaakte keuzes in je informatieproduct kunt uitleggen. Als je kunt uitleggen wat je doet en waarom je dat zo doet, maak je processen transparant, controleerbaar en herhaalbaar. Dat is een belangrijke randvoorwaarde om vertrouwen op te kunnen bouwen.
‘Wordt dit niet te persoonlijk?’
Locatie-informatie lijkt op het eerste gezicht niet zo privacy gevoelig. Toch kan locatie-informatie, zeker in combinatie met andere bronnen, onbedoeld leiden tot profilering. Een veelgebruikt voorbeeld is het willen volgen van reispatronen. Dit kan bijvoorbeeld handig zijn om uit te zoeken hoe je vervoersmogelijkheden beter aan kunt laten sluiten bij de behoefte in de praktijk. Met het aan elkaar verbinden van verplaatsingen, locatiegegevens en bijvoorbeeld sociale interacties, maak je echter al snel inbreuk op het recht op privacy. Het monitoren van verplaatsingen kan immers onthullen waar mensen wonen, werken, winkelen en ontspannen. En dat komt óók doordat locatiegegevens privacygevoelige plaatsen zoals medische faciliteiten of gebedshuizen blootleggen. Het monitoren van verplaatsingen kan hierdoor onbedoeld persoonlijke informatie over gezondheid, religie of juridische situaties suggereren. Met het oog op het recht op privacy is een goede stelregel daarom dat je niet onbedoeld meer laat zien dan nodig voor het beantwoorden van jouw onderzoeksvraag. Zorg er daarbij ook voor dat onderliggende gegevens niet herleidbaar zijn tot individuen.
Kwetsbare locaties
Onze fysieke leefomgeving zelf verdient ook onze aandacht en bescherming. Kritieke infrastructuur, zoals energiecentrales, waterzuiveringsinstallaties, transportnetwerken, pijpleidingen en internetkabels, zijn kwetsbare objecten. Het onthullen van hun exacte locaties of onderdelen kan ze kwetsbaar maken voor sabotage. Ook natuurlijke hulpbronnen en onze natuur zijn kwetsbaar. Het onthullen van hun exacte locaties kan leiden tot verstoring en schade aan deze kwetsbare gebieden wat verstrekkende gevolgen kan hebben voor het milieu en de samenleving. Soms is het niet publiekelijk bekend maken van locaties nodig voor de veiligheid van onze samenleving of het behouden van biodiversiteit of natuurwaarde.
Ethiek in visualisatie
Daarnaast is het van belang om kritisch na te denken over de manier waarop data worden gepresenteerd. Om tot een verbeelding te komen worden veel keuzes gemaakt. Denk aan welke informatie je wel en niet weergeeft om het beeld overzichtelijk te houden. Of de gebruikte symbolen en kleuren, de schaal waarop je iets presenteert, de gegevensclassificatie, aggregaties, …. ze kunnen allemaal de perceptie beïnvloeden. Ook hier geldt daarom dat je alert moet zijn op onbedoelde associaties en interpretaties. De presentatie van locatie informatie moet met evenveel zorg en ethische overwegingen worden benaderd als de verzameling en het gebruik van data. Ook hier is het essentieel om transparant te zijn in deze keuzes om ervoor te zorgen dat de informatie eerlijk en nauwkeurig worden weergegeven.
Kortom…
Ethisch handelen vereist een grondige reflectie op hoe data worden verzameld, gebruikt, toegepast èn gepresenteerd. Het is niet een kwestie van het afwerken van een afvinklijstje; ethiek draait om een voortdurende dialoog en het gezamenlijk verkennen van perspectieven en nadenken over (on)voorspelbare neveneffecten. Het blijft wikken en wegen om weloverwogen en bewust data te gebruiken.
Meer lezen?
Er zijn allerlei hulpmiddelen die kunnen ondersteunen bij het verantwoord organiseren en inzetten van locatiedata. Kijk bijvoorbeeld eens naar:
