Data worden door allerlei partijen verzameld: overheden, bedrijven, kennis- en onderwijsinstellingen en ook steeds meer door burgers. Er zijn zoekregisters en zoekmachines voor datasets, maar een overzicht van alle beschikbare data voor de fysieke leefomgeving is er eigenlijk niet.. We kunnen wèl laten zien rondom welke thema’s in de fysieke leefomgeving er data worden verzameld. Er zijn een aantal internationale thema’s waaronder data worden gebundeld en ook in Nederland zelf zijn er een aantal thema’s die we hieronder kort aanstippen.
Verenigde naties en de globale fundamentele datasets
Om wereldwijde initiatieven, zoals de uitvoering van de Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling met de daaronder liggende 17 duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG's) te ondersteunen, is een raamwerk met data thema’s opgezet (zie figuur 1). Deze data thema’s vormen een belangrijke basis onder overkoepelend (overheids)beleid van landen. De data thema’s zijn voornamelijk gekoppeld aan dataregistraties van overheden in de VN lidstaten. Het gaat daarbij om dataregistraties van topografische diensten, kadasters, nationale bureaus voor de statistiek en andere overheidsinstellingen die deze gestandaardiseerde, data produceren voor gebruik binnen de lidstaten. > Bekijk de beschrijving van de datathema’s van de VN.
De Europese Unie
Ook de Europese Unie heeft gewerkt aan het bij elkaar brengen van data voor de Europese toepassingen in de fysieke leefomgeving. Het INSPIRE raamwerk met daaronder 34 milieuthema’s springt daarbij het meest in het oog. INSPIRE is een Europese wet geworden en van kracht sinds 2007. Doel van de wet is de totstandkoming van uniforme pan-Europese dataverzamelingen op uiteenlopende onderwerpen aangaande de fysieke leefomgeving. In figuur 2 zijn deze Europese thema’s weergegeven. > Bekijk de beschrijving van de INSPIRE thema’s.
De EU zet nu verder in op digitalisering en vergroening. De Europese Data Strategie, die begin 2020 is voorgesteld, streeft naar een Europese eenheidsmarkt voor data. De strategie is gericht op verbeteren van het wereldwijde concurrentievermogen van Europa en op datasoevereiniteit. Technisch wordt een pan-Europese dataspace (dataruimte) nagestreefd om te zorgen dat er meer data beschikbaar komen voor socio-economisch gebruik, terwijl bedrijven en individuen die data genereren er wel zeggenschap over blijven houden. Die pan-Europese dataspace wordt opgebouwd met meerdere sectorale data spaces, waarbinnen afspraken worden gemaakt over de omgang met data (zie figuur 3). De Europese Data Strategie bevat veel elementen, die rechtstreeks voor datahouders in publiek relevante domeinen van belang zijn. > Lees meer over de datastrategie).
Bron afbeelding: https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/library/building-data-economy-brochure
Voor de fysieke leefomgeving zijn diverse data spaces relevant, waaronder de ‘green deal data space’, de data space voor landbouw en de energiesector. De ‘green deal’ dataspace is bedoeld om een dataruimte te realiseren ter ondersteuning van de prioritaire acties uit de green deal. Dat zijn klimaatadaptatie, circulaire economie, verontreiniging van lucht, water en bodem naar nul, en biodiversiteitverlies en ontbossing tegengaan. Deze dataspace ondersteunt het behalen van de doelen en is waarschijnlijk de eerste van de te realiseren dataspaces. Om het maken en gebruiken van deze data spaces te ondersteunen zijn Europese regels in de maak. Binnen de Europese Data Strategie spelen drie juridische bouwstenen een rol:
- De data governance verordening;
- De data verordening;
- De Open Data Richtlijn met daarin opgenomen de High Value Data.
Daarnaast kijkt Europa naar een aantal andere data thema’s die iedere lidstaat als ‘high value dataset’ beschikbaar zou moeten stellen. Het betreft de data thema’s:
- Handelsregisters;
- Geodata (adminstratieve eenheden, plaatsnamen, adressen en gebouwen);
- Meteorologie (observaties, klimaatdata, radar data, weersvoorspellingen, weerwaarschuwingen);
- Aardobservatie data en milieu data;
- Statistische data van demografie en economie (arbeidsmarkt, GDP, overheidsfinanciën);
- Mobiliteitsdata (wegtransport, railtransport, watertransport, luchttransport).
Data, die op de EU High Value Data lijst wordt genoemd, moet verplicht door alle lidstaten, mits voorhanden, als open data worden gepubliceerd en ontsloten via APIs. Dit is vastgelegd in de open data richtlijn. In komende jaren wordt de lijst periodiek met nieuwe datadomeinen aangevuld dan wel binnen datadomeinen uitgebreid door de EU.
Basisregistraties Nederland
In Nederland kennen we geen raamwerk data thema’s. Wel hebben we als datarijk land op alle thema’s van de VN en EU landsdekkende data beschikbaar. Deze data worden vaak verzameld en gebruikt door de overheid vanuit een wettelijke verplichting. Soms een wettelijke verplichting uit Europa, en soms vanwege eigen Nederlandse wetgeving.
De ‘basisregistraties’ leveren een belangrijke bijdrage aan het Nederlandse datalandschap voor digital twins en de fysieke leefomgeving. In figuur 4 zijn de tien basisregistraties voor digital twins in de fysieke leefomgeving weergegeven: de basisregistraties topografie (BRT) en grootschalige topografie (BGT), de basisregistratie adressen en gebouwen (BAG), basisregistratie personen (BRP) en inkomen (BRI), het handelsregister voor bedrijven (HR), basisregistratie voertuigen (BRV), basisregistratie Waardering Onroerende Zaken (WOZ), basisregistratie Kadaster (BRK) en de basisregistratie ondergrond (BRO).
De basisregistraties en de fysieke leefomgeving
Naast de basisregistraties wordt binnen de Nederlandse gemeenten ook gesproken van kernregistraties. Kernregistraties zijn het gemeentelijke equivalent van een basisregistratie. Een kernregistratie kan aanvullende en meer actuele data bevatten of andere data om de werkzaamheden efficiënter te kunnen verrichten. Bij kernregistraties gelden dezelfde principes als bij de basisregistraties, maar dan alleen op gemeentelijk niveau (zie figuur 5). Niet de wet maar een gemeentelijk collegebesluit bepaalt het verplicht gebruik. De gegevens van de kernregistraties voorzien in de eerste plaats in een lokale, gemeentelijke informatiebehoefte. Een bekend voorbeeld is de registratie van monumenten en de registratie van camera’s in een gemeente.
Kwaliteit van de data is belangrijk voor ‘het stelsel’ van basis- en kernregistraties. De data – voorheen aangeduid met ‘authentieke gegevens’ - worden namelijk verplicht gebruikt door overheidsorganisaties voor allerlei uitvoerende taken van de overheid. Klopt de data niet, dan ontstaan problemen in deze uitvoeringsprocessen met alle nadelige gevolgen van dien voor burgers, bedrijven èn de overheid zelf. Het stelsel van basis- en kernregistraties bevat daarmee de basisdata waarmee besluiten worden genomen. Op het stelsel en de individuele kernregistraties van gemeenten berust dus de verplichting van kwaliteitshandhaving. De data uit de gemeentelijke registraties moeten betrouwbaar en actueel zijn en moeten eenvoudig uitgewisseld kunnen worden.
Naast basisdata, die meervoudig te gebruiken is, is ook ‘thematische’ data over de fysieke leefomgeving onmisbaar in digital twins. Thematische data of ook wel ‘domeindata’ is specifiek voor en afkomstig uit een bepaald toepassingsdomein, zoals de bouwwereld, de energiesector, de natuur en agrarische sector of de mobiliteit.
Meervoudig gebruik in uiteenlopende toepassingen
Kenmerkend voor de basisdata in deze raamwerken is dat de data meervoudig te gebruiken is. Dat wil zeggen de data wordt eenmalig ingewonnen voor een bepaald doel, maar door de data te delen en uit te wisselen komt de data ook beschikbaar voor andere doeleinden. Dat wordt aangeduid met ‘eenmalig inwinnen en meervoudig gebruiken’. De toepassingen, die vervolgens met deze data kunnen worden bediend zijn dan ook legio (zie figuur 5).
Toepassingsdomeinen in de fysieke leefomgeving
Data worden ingewonnen door verschillende partijen: overheid, bedrijfsleven, kennis- en onderwijsinstellingen en steeds meer door burgers. Data ontstaan op verschillende manieren, en zijn daarmee afkomstig uit verschillende databronnen en hebben verschillende eigenaren.
Dat betekent ook dat data delen en uitwisselen een cruciaal onderdeel is in het ecosysteem van digital twins. De verschillende betrokken partijen moeten afspraken maken over welke data ze delen en hoe deze data is uit te wisselen. Het delen en uitwisselen van data kan eenmalig, herhaaldelijk of continu zijn. Onderstaande blogs geven inzicht in welke aspecten van data belangrijk zijn voor het gebruik van digital twins en welke afspraken nodig zijn voor het delen en uitwisselen van data.